Kopije dokumenata razmenjenih između Kraljevine Srbije i Austrougarske monarhije posle Sarajevskog atentata, pre početka Prvog svetskog rata, izložene su, od utorka, u Istorijskom arhivu. Povodom 110 godina od početka Velikog rata Arhiv se pridružuje akciji Ministarstva kulture i Državnog arhiva Srbije u kojem su, do 28. jula, izložena originalna dokumenta.
U tri vitrine postavljeni su: Ultimatum Austrougarske Srbiji i odgovor Kraljevske vlade, oba na desetak stranica, pisana na francuskom jeziku koji se tada koristio u međunarodnoj diplomatiji, i telegram, sa prevodom, kojim je Austrougarska objavila rat Srbiji 28. jula 1914. godine.
– Trzavice sa počele još 1912. godine, kada je Srbija pobedila u Balkanskim ratovima i od tada se očekivalo da će doći do okršaja između dve države, ali ne i da će se pokrenuti lanac događaja i savezništava između Antante i Centralnih sila, što će biti ključ otpočinjanja Prvog svetskog rata – kaže direktor Istorijskog arhiva, Srđan Sivčev. – Tenzije su trajale gotovo dve godine i samo se čekao povod za rat koji se i desio kada je, na Vidovdan 1914, Gavrilo Princip izvršio atentat na austrougarskog prestolonaslednika Franca Ferdinanda i na njegovu suprugu, vojvotkinju Sofiju Čotek. Mesec dana je trajala diplomatska borba Srbije da se očuva mir, da se ne ulazi u rat sa Austrougarskom, ali je Ultimatum bio previše ponižavajući za Srbiju i stavljalo je u kolonijalni položaj. Sve tačke su bile pozitivne osim jedne – učešće austrougarskih policijskih snaga u istrazi na teritoriji Kraljevine Srbije, što je bilo nedopustivo za jednu nezavisnu državu. Austrougarska nije prihvatila odgovor na Ultimatum i krvavi sukob je započeo. Očekivalo se da će to biti kratkotrajna akcija, da će Srbija brzo biti slomljena, ali su pokrenuti lanci savezništava i taj krvavi sukob je trajao četiri godine.
Na predlog Arhiva Srbije, Unesko je, 2015. godine Telegram objave rata Austrougarske Srbiji upisao u Međunarodni registar „Sećanje sveta“.
U holu Istorijskog arhiva dokumenta su dostupna do 28. jula, do datuma izbijanja Prvog svetskog rata.
S. V. O.
